|
|
Alt er vakkert
Alt er vakkert
Alt er sanneleg vakkert
Nå møtest Mor Jord
og Himmel Far
Møtest og går saman
Hjelper alltid kvarandre
Alt er vakkert
Alt er vakkert
Alt er sanneleg vakkert
Og nattemørket
Og demringslyset
Møtest og går saman
Hjelper alltid kvarandre
Alt er vakkert
Alt er vakkert
Alt er sanneleg vakkert
Og maispollen
og Mognaren
Møtest og går saman
Hjelper alltid kvarandre
Alt er vakkert
Alt er vakkert
Alt er sanneleg vakkert
Det uendelege livet
Gleda i alle ting
Møtest og går saman
Hjelper alltid kvarandre
Alt er vakkert
Alt er vakkert
Alt er sanneleg vakkert4
Den originale versjonen av denne songen har vore sungen av navajoindianarar i uminnelege tider. Navajoane song for å setja dei som var sjuke inn i ei fullkomen verd. På denne måten ville det fullkomne livet koma inn i den sjuke òg, og ho eller han kunne fødast på ny i ein tilstand av heilskap. Etterpå kunne ein naturlegvis bera ein turkis eller ein bit av eit skjel i håret som teikn på at ein var gjenfødd.
I denne kulturen var det ein sjølvsagt ting at orda i songen knyter saman det kvardagslege med det åndelege. Dei knyter saman maisen med det uendelege livet, knyter saman Mognaren, (som er eit insekt som flyg mellom maisplantane og lagar ein vakker lyd om natta,) knyter Mognaren saman med Mor Jord.
Korleis kunne dei blanda saman desse tinga på ein slik måte? Fordi dei var vane med å sjå det slik. Ein souixindianar som heitte Lame Deer peika ein gong på ei gryte som hang over elden, og sa til ein kvit forfattar: «Kva ser du her, min venn? Bare ei vanleg gryte, svart av sot og full av bulkar…Men når eg tenkjer på vanlege, kvardagslege ting som denne gryta så tenkjer eg at det boblande vatnet kjem frå regnskya. Det står for himmelen. Elden kjem frå sola som varmar oss alle..- menneske, dyr, tre. Kjøtet i gryta står for dei firbeinte, våre brør, dyra, som gav seg sjølv for at me skulle få leva. Dampen er levande pust. Han var vatn, nå stig han mot himmelen og vert til ei sky att. Desse tinga er heilage…Me indianarar lever i ei verd av symbol og bilete der det åndelege og det kvardagslege er eitt.»5
Dette synet på verda vil naturlegvis avspegla seg i språket òg. At alt er liv, alt lever, gjer til dømes at ting som er substantiv hjå oss, bare finst som verb. I språket til hopi-indianarane finst følgjande ord bare som verb: lyn, bølgje, flamme, røyk og puls. Alt er i rørsle, eit fjell fjellar, og i siouxspråket kan ein uttrykka både liv, pust og ånd med eitt og same ord.
På eit vis kan me seia at det Hauge arbeidde med, er ein parallell til det desse indianarane allereie hadde innarbeidd i kulturen, livssynet, religionen og språket sitt. Nemleg det å få kvardagsverda og dei åndelege opplevingane til å gå saman. Å integrera dei to, ugrashakkaren og den bortrykte, i eitt liv. Eit tobandsverk på dansk om indianarkulturar av Vagn Lundby, heiter Alt er liv. Og om sine eigne opplevingar av å vera bortrykt, kan Hauge seia i eit intervju: «…då vil ein sjå at alt lever, alt alt alt. » Og etter Emerson siterer Hauge i dagboka denne vakre og meiningsmetta linja: «We have come into a world which is a living poem. »6
Olav H. Hauge framheva òg dikt frå liknande kulturar, inuittane sine dikt, eller eskimodikt, som han kallar det, som noko av den sterkaste diktinga han viste om. Han skriv i dagboka:
«ESKIMODIKT Såg ein del dikt etter Rasmussen i Nationalmuseet i Kjøpenhamn. Makelause! Har aldri sett betre dikt. Reint modernistiske, som dei beste kinesiske. (…) I Oral Poetry, ein stor antologi (utgjeven av Indiana University), er det ein del eskimodikt som er sette um frå dansk, etter Knud Rasmussen. Og so fine dikt! So friske! So einfelde!»7
Kan det tenkjast at Hauge her opplever noko anna enn det som har vorte kalla ein nostalgisk dragnad mot det transcendentale, altså ein lengt mot den romantiske genitradisjonen? Her møter han nemleg ein kultur som sameinar folkekunsten, åndelege opplevingar og kvardagslivet. Høyrest ikkje det ut som eit ideal Hauge kunne ha hatt?
Frå denne typen kulturar veit me at sjamanar gjerne breidde klede over seg eller let seg pakka inn i hudar, når dei drog på åndereiser og laga songane sine. Olav H. Hauge viser til ein liknande praksis når han seier om Egil Skallagrimsson «Når du dikta breidde du skinnfelden yver hovudet»8. Hauge seier i ein samtale med Ole Karlsen: «Han gjorde so (…) og då han laga «Sonetapet» heiter det at han gjekk til sengs og breidde skinnfelden yver seg. Fyrst då såg han, veit du.»9
I mi bok Sjelsord. Om terapi, poesi og hypnose10 viser eg til nyare bruk av poesi i samanhengar der ein kan sjå visse parallellar til måten lækjande indianarsongar vart nytta på; nemleg ein terapeutisk bruk av skriving og dikt i von om at det kan hjelpa oss til å få eit betre liv. Ein slik praksis er mykje vanlegare i USA enn hjå oss. Eg viser mellom anna til den sterke boka Land of stones11 der me møter poesiterapeuten Karen Chase på ulike oppdrag. Ho arbeider som poet i fengsel, som medarbeider i prosjektet «Poetar i skulane», og som sjukehuspoet på eit psykiatrisk sjukehus i New York. Der arbeidde ho saman med klinikarane og dreiv med kreativ skriving saman med pasientane og oppnådde interessante resultat. Ein temmeleg framand tanke for skrivande her til lands, vil eg tru. Sentralt i boka er soga om den tagale og stilleståande Ben. Han står sfinksliknande på ein stad, og seier mest ingenting.
Kroppsspråket seier vel omtrent: «Eg stend eg, seddu.»12 Han har av fagfolka vorte omtala som autistisk, og har vore vekslande tilbaketrekt og noko valdeleg. Han melder seg på til individuell poesiterapi, men då Chase spør om han liker poesi, ser han bare på henne. Han svarer ikkje. Ho tek spørsmålet opp att, og igjen teier han lenge før han svarer: «Nei.»
Men dei møtest likevel ein gong i veka og kjem i gang. Ho skriv ei linje, så skriv han neste. Og så vidare. Chase liker å introdusera ein tredje ting i relasjonen, slik at skrivinga kan forholda seg til noko som ikkje er så trugande nært. Første gongen tek ho med seg ein stein. Ho skriv:
Eg er ein stein.
Ben lar seg ikkje lura til å gå inn i det identifiserande ordet ”eg”. Dei få gongene han seier noko i det heile, er det ofte svar på spørsmål som: ”Korleis har du det?” Han svarer gjerne: ”Alt er OK.” Og nå skriv han
Ein stein er bra
Det første diktet dei ender opp med går slik:
Eg er ein stein
ein stein er bra
den ligg på ei mark
den ottast aldri for noko
den drøymer ikkje
den kjem seg alltid gjennom
uansett vêr
alt er alltid greitt for den
til og med i snøstormar
alt er alltid ok for steinen
Nå skal det sjølvsagt seiast, at dikt som vert skrivne i slike samanhengar, ikkje først og fremst har som mål å verta gode dikt; dei er ikkje tenkt for publisering. Dei har bare to lesarar, ja, av og til bare ein. Den som skriv, kan gjerne verta oppmoda til å øydeleggja diktet utan at andre har sett det, dersom ho eller han har uttrykt noko dei ikkje vil andre skal sjå. Det kan likevel vera godt å få det ned på papiret først.
|
|