A

akeldama, sernamn (dikttittel; og reidde for skuldi, av Herrens jord, / vår ungdom eit Akeldama; «For bygd og by» 1945, Nr. 8, s. 14; fotnote med tydingi blodåkeren; namnet er teke or Bibelen, der i formi Hakeldama med H-, Apostelgjerningane 1. kapitlet, vers 19).

alde, f. (Og Per som var kunnig, fortalde / at slikt var ei sykje på alde, «Hjeltnes» 1941, s. 68; Ute står blømande / angande alde, «Glør –» s. 79; Millom alde ruvar stuven, «Hjeltnes» 1991, s. 7; Aasen 1873 alda, f. 2, frå Hardanger, og Norsk Ordbok I 1966 har II alde frå Hardanger og Voss i tydingi frukt; serleg frukt av (odla) tre (t.d. eple og kirsebær); i Ulvik no berre i eldre mål; mi utspørjing hausten 1995).

aldebygd, f. (aldebygdi søv, «Glør –» s. 32; tydingi er bygd med alde, fruktbygd).

aldegard, m. (Regn og haustvind ruskar i tre uti aldegarden «Glør –» s. 44; Aasen 1873 aldegard frå Hardanger, med -u-, men sms. har -e- i Ulvik; tydingi er frukthage; sjå òg -hage).

aldehage, m. (kvite aldehagar / skin fagert som i dine barnedagar,«Hjeltnes» 1941, s. 3; Aasen 1873 aldehage under aldegard; tydingi er frukthage; uttalen er al2deha±je i Ulvik, no berre i eldre mål; mi utspørjing hausten 1995).

aldeskog, m. (Grå gardar ligg i aldeskogen, «Hjeltnes» 1941, s. 4; etter Norsk Ordbok I 1966 mest poetisk, i tydingi skog av frukttre).

aldrug, adj. (Kvernfossen kved / som fyrr med aldrug tunge, «For bygd og by» 1943, Nr. 12, s. 12; Aasen 1873 aldrig, og aldrug, i tydingi som er noko uti åri, aldrande).

andgjeglast, v. (Elles har dei no høve til å andgjeglast i det nye medlemsbladet, «Brev 1970-1975» 1996, s. 78; Aasen 1873 frå Sunn- og Nordhordland og Helgeland, Ross 1895 frå Ryfylke, Hardanger, Sunnfjord, i Norsk Ordbok I 1966 frå Nordfjord òg, i tydingi seia kvarandre imot, kjekla(st), tretta).

attar, adv. (Einkvan søv attar i huset mitt, «Dikt i umsetj.»1992, s. 143; Norsk Ordbok I 1966 i tydingi bak (B1), på eller i bakre luten (av noko)).

atterdrepe, f. (Nei, / berre sus av atterdrepor, «Dikt i saml.» 1993, s. 45; Aasen 1873 atterdrepa frå Hardanger, i tydingi atterkast, Ross 1895 i formi attrdrebba frå Sunnhordland).

audmykt, f. (seg [sei] trui audmykt treng, «Gula Tidend» 20. jan. 1933, i eit omsett dikt; han [profeten] lærer plikt og audmykt, «For bygd og by» 1942, Nr. 8, s. 1; Audmykt er ikkje lært / i bråvenda, «Under b.» s. 33; Aasen 1873 audmykt, f. under audmjuk, adj.; tydingi er det å vera audmjuk, kravlaus, spak).

audn, f. (fagre songar bygde slott i audni fri, «For Bygd og By» 1932, s. 100, i eit omsett dikt; Aasen 1873 audn, f. (1) og Norsk Ordbok I 1966 I audn i tydingi aud, utbygd stad; òg øydemark).

auga, n. (der augo kan brjota / umsider, «Seint r.–» s. 45; fotnote med tydingi knupp, same s.; vanl. tyding etter Norsk Ordbok I 1966 4e; attåt dei andre tydingane av auga).

aurgryvl, truleg n. (Lauvsmòd og furetoll / roar seg i aurgryvl, «Glør –» s. 40, fotnote med tydingi samanrota aur og stein s. 41; jamfør gryvle, n. hjå Aasen 1873 i tydingi djup utholing i bekk eller elv, frå Numedal, og Ross 1895 tyding 1 steinet, ujamn stad, frå Hallingdal).

avlaus, adj. skrive ålaus (men fann ikkje ei som ho tykte var ålaus, «Glør –» s. 65, om ei udle; fotnote same s. med «ålaus: avlaus»; tydingi er som ikkje er oppteken; ledig, til overs, sjå Norsk Ordbok I 1966 tyding 1a og b; ordet er velkjent i Ulvik: ho E ao2lEus, med same tydingi, etter Marita Branstveit).

avåt, n. (Og truleg laut avåtet te –, «Hjeltnes» 1941, s. 69; tydingi er smådyr, insekt og krek som gjer skade på vokstrar eller levande skapningar, Norsk Ordbok I 1966 tyding 4).

B

baksølt, adj. (Han sat der i ein baksølt brunn, «På Ørnet.-» s. 28; fotnote same s. med tydingi solskugge; Aasen 1873 i tydingi som vender frå soli, hallar mot nord; Ross 1895 har baksøylt frå Hardanger).

-bard, n. sjå kjeldebard.

barsok, f. (i midten av april og kring Barsok, «Norsk Hagetidend» 1942, s. 62; merkedag 24. aug. (etter den heilage Bartholomeus), Norsk Ordbok I 1966).

-bauk, m. sjå moldvarpbauk.

beinast v. [misprent] sjå bisnast.

belarbljug, adj. (Yver linor harde / dreg belar-bljuge smil, «Hjeltnes» 1941, s. 4; bljug, blyg som ein belar, friar; denne sms. står ikkje i ordbøkene).

berrsyn, f. (huset kom meir / i berrsyni, «Spør v.» s.17, på ei line i «Hjeltnes» 1971, s. 41; Aasen 1873 i tydingi stode der ein ting er lett å sjå, frå Nordhordland og fleire, Norsk Ordbok I 1966 frå Sunnhordland òg).

bert, adj. n. (av berr), nytta som adv. (seg [sei] lovi er bert skammi, i eit omsett dikt, «Gula Tidend» 20. jan. 1933, s. 5; Aasen 1873 bert, adv. og Norsk Ordbok I 1966 på berr tyding 3 c med tydingi berre frå Sunn- og Nordhordland).

betal, n. (Og han var raust / og baud betal, «Seint r.– » s. 32; Aasen 1873 betal, under betala v., frå Hardanger og fleire, og Norsk Ordbok I 1966 har ordet frå både Hardanger og Voss).

bin, n. (so sjølvklok, de’r eit bin; i eit omsett dikt i «Gula Tidend» 20. jan. 1933, s. 5; tydingi er noko merkeleg; sersyn, vedunder, frå Voss, Sunnfjord, Nordfjord og Sunnmøre, etter Norsk Ordbok I 1966).

bing, m. (eg grev i bås og bing, «Glør –» s. 92; Aasen 1873 i tyding 1 stor kasse fest til veggen, eller tyding 2 avdelt rom i fjøs, for sauer eller geiter).

bisnast, v. (me beinast yver mauren, «Gula Tidend» 10. mai 1939, s. 4; formi er eit misprent for bisnast, skriv Hauge i brev 22. mars 1994; Aasen 1873 bisnast på bisna; tydingi er undrast, vera nyfiken, glana, glo etter Norsk Ordbok I 1966).

 bjørnserv, f. i målf.-formi bjønnservæ, bundi form eintal (Dar hadde /...../ bjønnservæ holer og hi, «Glør –» s. 86, med fotnote på same s. i tydingi jerv; Aasen 1873 m. med tilvising til jarv, der me finn erv, og «Bjønns-erv» frå Voss, Nordhordland og fleire, medan Norsk Ordbok I 1966 gjev opp denne tydingi frå Hl (= Hordaland), og -erve f. or eldre kjeldor frå Hardanger).

-blag, n. sjå nordljos-blag.

-blik, n. sjå sæleblik, vindblik.

blika, v. skrive bleka (Frostblå blekar dagen, «For bygd og by» Jol 1941, s. 46; tydingi er vera bleik eller kvit å sjå til, Norsk Ordbok I 1966).

blikra, v. (sa ospi, og blikra / ved led, «Dropar –» s.63; Norsk Ordbok I 1966 tyding 2 skjelva, dirra som eit lauv).

blokke, f. (og ikkje ei blokke bar, «Glør –» s. 123; Aasen 1873 i tydingi blad, lauv på vokstrar).

blå, n. (i kveldskin på gylne himlars blå, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 83; Aasen 1873, med formi blått frå Hardanger; tydingi er synsrand, augneleite; den veglengdi ein kan sjå, Norsk Ordbok I 1966).

blåflis, f. (der blåflis gret på vassjuk grunn, «På Ørnet.- s. 28, med fotnote «blåflis: ei grasart»; Aasen 1873 blåflis frå Nordhordland under blågras, med tydingi grasslag med blågrøne blad, serleg storrgras).

blåsyn, n. (Verda i blåsyn, / livet i bråsyn, «Sogningen» 8. aug. 1933, s. 2; ikkje i ordbøkene; samansett med blå, n., so tydingi er vel syn mot augneleite, mot den veg­lengdi ein kan sjå).

bodslott, m. (Grannar og bodslott, / tyrste og fuse, «Glør –» s. 77, fotnote med tydingi ubeden gjest s. 83; Aasen 1873 frå Hardanger, i Norsk Ordbok I 1966 frå Voss òg; i Ulvik no berre i eldre mål, med uttalen bå¿s2lått eller båss2lått; mi utspørjing hausten 1995).

bolna, v. (so holdet bolnar, «Under b.» s. 50; Aasen 1873 bolna, i Hardanger òg bolgna; tydingi er trotna, svella opp, Norsk Ordbok I 1966, frå fleire stader).

borde, f. (ei grøn borde av mjukt fløyel, «Seint r.–» s.55; òg i sms. fløyelsborde, sjå denne; Aasen 1873; tydingi er breitt, flatt band, remse, stripe etter Norsk Ordbok I 1966).

brage, m. (Det [målet] hev – / so blid ein ynde og so byrg ein brage, «Hjeltnes» 1941, s. 5; Aasen 1873 brag, m. med bragje frå Telemark (Vinje); i Norsk Ordbok I 1966 meir utførleg og med mange døme, her tyding 2 velmakt, glans).

brake, m. (Det kann vera rosor, brake, hagtorn, berberis, «Norsk Hagetidend» 1942, s. 64; brake s. 62 og 63 òg; Aasen 1873 frå Hardanger, Sunn- og Nordhordland i tydingi einebertre, Norsk Ordbok I 1966 frå Ryfylke òg).

bredskauta, adj. perf. part. (Bred-skauta tinderader ligg og bløder, «Hjeltnes» 1941, s. 3; ikkje i ordbøkene; eig­enleg som har skaut, hovudplagg av brede over seg, her i tydingi kvit krune eller topp).

brennenote, f. skrive -nòte (då trælane piska dei milde augo med brennenòte, «Dikt i umsetjing» 1992, s. 63; Aasen 1873 under brenneta, og Norsk Ordbok I 1966 frå Valdres, Sogn, Ulvik og fleire i tydingi brennenesle; berre brEn2n3nå¿ta6 i Indre Sogn t.d.).

brjosknase, m. (liksom ein som spelar / på brjosknase, «Under b.» 73; nase av brjosk, som dei spela på i ein leik, Hauge i brev 29. jan. 1994; Aasen 1873 brjosk, med brjosk eller briosk frå Hardanger og Voss; no brusk i Norsk Ordbok I 1966 med brosk og vanl. brøsk or målf.).

brugga, v. (han Torstein sku brugga, «Glør –» s. 76; Aasen 1873 med brugga frå Hardanger, Voss og Nordhordland, under bryggj, tydingi er bryggja, laga øl).

bruggehus, n. [dei] stemnde den kvelden / til bruggehuset, «Glør –» s. 77; tydingi er bryggjehus, hus der dei lagar øl).

brurbljug, adj. (med brurbljug bjørk til fest, «Hjeltnes» 1991, s. 7; ikkje i ordbøkene; tydingi er bljug, blyg som ei brur, her nytta overført).

brål, n. (utanum frå brålet, «Glør –» s. 120; Ross 1895 under bråla, v., og Norsk Ordbok I 1966 med II brål, n. i tydingi dur; ståk; skrål, frå fleire stader).

bråsyn, n. (livet i bråsyn / såg eg i sylvskauta ævone skreid, «Sogningen» 8. aug. 1933, s. 2; etter Norsk Ordbok I 1966 litterært i tydingi syn eller openberring som kjem brått).

bubla, v. (Å, for eit under som bublar i hugen min, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 53; i pres.part.-formi bublande i Gleda er ei kjelda / – / bublande i dagen, «Gula Tidend» 16. juli 1938, s. 4, og i den bublande / kjelda «Dikt i umsetj.» 1992, s. 78; Aasen 1873 under bulla, Norsk Ordbok I 1966 frå fleire stader i tydingi laga luftblæror; vella, strøyma fram).

buble, f. (ei buble frisk kolsyre, «Spør v.» s. 45; Aasen 1873 under bola; Norsk Ordbok I 1966 i tydingi luftblære, serleg i vatn).

bulsterk, adj. (Bulsterk, på skrevande bein, om sagbukken, «På Ørnet.-» s. 20; Aasen 1873 i tydingi som har sterk kropp, sterk bul, Ross 1895 òg, frå Sunnhordland).

bunde, f. (Men du set / bunda på stong, «Spør v.» s.20, lang bundone fram, «Dropar –» s. 74; òg i sms. Jolebunda, bundi form, og solbunde, sjå desse ordi; Aasen 1873 bunde, n. frå Hardanger, på bundel; Norsk Ordbok I 1966 gjev òg opp f. frå Hardanger, i tydingi kornband).

bung, m. (skar seg i gjenom dei rosor alle / frå bung til botn, «For bygd og by» 1946, Nr. 1.-2., s. 8; midt i bungen / ein rotakvist, «Dikt i saml.» 1993, s. 57; Aasen 1873, frå B. Stift (= Bjørgvin bispedøme), og Norsk Ordbok I 1966 i tydingi søkk valda av støyt; bulk).

burkn, m. (i lundar av bjønnkjeks / og burkn, «Spør v.» s. 64; Aasen 1873 på burkne, og Norsk Ordbok I 1966, frå Hardanger òg; det same som burkne).

burtnabyske, n. skrive -byskje (Raudt i raudt / i burtnabyskje, «Seint r.–» s. 30; Aasen 1873 burtn, frå Hardanger under burkne, i Norsk Ordbok I 1966 burtn frå Sunnhordland og Hardanger under burkn; tydingi er byske, tett busksamling, kratt av burkne).

buve, m. (Men um våren pryder buven / seg med –, «Hjeltnes» 1991, s. 7; rimordet er stuven, so buv, ubundi form er mogeleg; Aasen 1873, og Norsk Ordbok I 1966 med tydingar som 1 svær, klosset og grovgjord person, 3 busemann, 4 busefant, men hjå Hauge er ordet nytta om ein kjempestor alm, stor som eit skogatroll).

byrting, m. (Ho [tårnsvala] blindar byrtingen, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 105; Aasen 1873, frå Hardanger, Sunnhordland og Ryfylke, og Norsk Ordbok I 1966, tyding 1 lyn, elding).

byske, n., skrive byskje (Desse byskji lyt haldast attende, «Norsk Hagetidend» 1942, s. 64; òg nytta som ordtyding i fotnote i «Glør –» s. 41; Aasen 1873, med byskje frå Hardanger og fleire, og Norsk Ordbok I 1966 tyding 1 tett buskskog, kratt, kjørr; sjå òg sms. burtnabyske).

bysta, v. (buven [ein stor alm] / byster lauv i skjeggamose, «Hjeltnes» 1991, s. 7; Aasen 1873, og Norsk Ordbok I 1966, serleg tyding 4 reisa bust, reisa håri, og tyding 5 briska seg, streva for å synast gjæv, «fin»; her då overført om å reisa lauvet, syna seg med lauv).

bytte, n. (men skyrkvemmer kom / til i eit bytte, «Glør –» 81, fotnote s. 83 med tydingi kjerald; Aasen 1873, og Norsk Ordbok I 1966, II bytte, frå Hordaland med tyding 1 smalt trekjerald – til å bera mjølk i).