nattvake - røyrkvein

R

raklen, adj. (eit rakle hjul / er venteleg på farten, «Dropar –» s. 66; Ross 1895 tyding 1 ustø, upåliteleg, frå Hallingdal; jamfør rakla, v. i tydingi vera laus og slarken, skrangla).

rall, n. (Sat so karane i rallet, «Glør –» s. 67, til godt rall, s. 80; i målf. rad1d4l, bundi form rad'le, her med den vanl. skriftformi -ll av -dl, som me er vande med i sørvestlandsk, sjå s. 133; tydingi er snakk, prat, røding; det å ralla, sjå neste ord; Ross 1895 og Nynorskordboka 1986 radl).

ralla, v. (Karane ralla, «Glør –» s. 80; i målf. rad'la, i skriftmålet då -ll-, sjå rall ovanfor; Aasen 1873 ralla, v.n. (ar) 3., i tydingi snakka mykje, sladra, frå Jæren og fleire, òg radla, men Ross 1895 set opp radla frå Hardanger og Røldal i tydingi snakka livleg, prata; Nynorskordboka, 1986 set opp både radle og II ralle med om lag same tydingi, so båe kan brukast jamsides).

rasta, v. ([dei] rasta på benken / logg etter logg med / den skumande skjenken, «Glør –» s. 79, fotnote s. 83 med tydingi leggja på rad; jamfør Aasen 1873 rast, f.2. i tydingi rad, rekkje, line; t.d. av plantor i ein hage; då leggja i raster; vanl. i Indre Sogn at poteter, gulrøter, nepor osb. ra6s2ta6 s3, sEg, i åkeren etter kvart som dei spirer og veks til).

ravla, v. (Stod eg ved høvelbenken / ravla eg på ei fjøl, «Glør –» s. 91; Aasen 1873 tyding 2 arbeida snøgt og slurvet, eller med hast; t.d. skriva snøgt, frå Nordre Berg. (= Sogn og Fjordane), Ross 1895, frå Voss og fleire stader).

red, n. (so mjuk som vindsvøygt strå på red, «Glør –» s. 13; Aasen 1873 rid (i’), n. 1., tyding 2 bakkerygg, høgaste punktet på ein bakke eller jordrygg, res, frå Telemark og fleire).

regnhydd, adj. perf. part. (Regnhydd morgon, «Seint r.–» s. 57; Aasen 1873 hyda tyding 2 hudstryka, piska (= dengja); her då hydd, piska av regn).

reita, v. (Dei reita og remja, «Glør –» s. 83, fotnote med tydingi krangla; Aasen 1873 tyding 3 terga, hissa opp til vreide, frå Nordhordland og Sunnfjord, Ross 1895 frå Hardanger og Voss).

revefot, m. skrive røvafot etter målf. (Røvafot, dikttittel, «Seint r.–» s. 30; fot på rev; dei la røvafot, etter «Gamalt frå Ulvik», 1944, s. 56, dei la ein rev av neter, og i «Dikt i saml.» 1972, s. 113 og 1993, s. 126 finn me ein fotnote med tydingi spel med neter).

rigla, v. (Eg ser du har lært / å rigla upp / eit vedlad i skogen, «Spør v.» s. 43; Aasen 1873 tyding 1 stå laust eller ustøtt; her då setja, leggja opp laust og ustøtt).

rikten, adj. (No let eg upp den riktne porten vår, «Norsk Hagetidend» 1942, s. 104; tydingi er riktande, som riktar, til rikta, v. Aasen 1873 tyding 1 knirka, kvina, skrapa; riksa).

rina, v. (ein villhest som / i taumane rin, «Dropar –» s. 76; Aasen 1873 tyding 3 skrika, kvina med høg og skarp ljod; serleg om svin, òg om hestar).

risa, v. (skodda ris, / og soli kjem yver snøfjelli, «Spør v.» s. 9; Aasen 1873 tyding 1 reisa seg, stå opp, koma på føtene; her då stiga, gå oppover).

rodna, v. òg skrive ròdna (og kjakar ròdna, «Glør –» s. 80; Seint rodnar skog i djuvet, boktittel 1956; i 1972 er tittelen skriven – ronar –, «Dikt i saml.» s. 99, men i 1993 – rodnar – att, «Dikt i saml.» s. 111; njupone rodnar / langs steingardane, «Spør v.» s. 11; Ross 1895, frå Sogn (Aurland) og Setesdal, i tydingi verta raud, raudna; i Indre Sogn er rå¿2na6 velkjent).

ros, n. sjå rus, n.

rotatev, m. (med rotatev av gyrme og dysk / av botn og sleip stein, «Seint r.–» s. 55; samansett av rote, m., Aasen 1873 i tydingi rotning, tilstand av noko som rotnar, og tev, m., Aasen 1873 i tydingi lukt, stank, serleg vond lukt; her då av ròte).

ruggen, adj. (Lèt oss vogga / som ruggen båt på havet, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 20; Aasen 1873 ruggall, adj., men her heller til rugga, v. tyding 1 vogga, gynga, setja i ei voggande rørsle; t.d. rugga båten, med tydingi få båten til å gynga; Ross 1895 ruggeleg og ruggen har andre tydingar; her er tydingi som voggar, gyngar, om båt).

rus, n. skrive ròset, bundi form (Det – ska’ / du attåt ròset / tå potetunna ha, «Glør –» s. 68, fotnote s. 69 med tydingi skal; Aasen 1873, frå B. Stift (= Bjørgvin bispedøme), med avviket ros (o’), merke for open vokal, frå Hardanger; Hauge skriv «Ròs, ròse» i brev 29. jan. 1994, og tydingi er tunt skal, t.d. på frukt, potet; jamfør rysja, v., fortid ruste; den vanl. formi i Ulvik er rås; mi utspørjing hausten 1995).

rusa, v. (Me – rusa oss på grein, «Gula Tidend» 19. mai 1939, s. 4; Ross 1895 frå Voss, Hardanger og Sunnhordland (Strandebarm) i tydingi huska, gynga, vippa; vanl. hjå alle vaksne folk i Ulvik, etter mi utspørjing hausten 1995, og dei laga seg ru±2ses9jø±l, f. til å ru±2sa i, av tog med ei sitjefjøl i botnen; då ruseskjøl i tydingi huske).

rutt, m. (Ho [geiti] – / kom upp i ein rutt, «Glør –» s. 74, fotnote s. 75 med tydingi stor vriden rotkubbe; Flaumen sputtar / skum yver grøne ruttar, «For bygd og by» 1943, Nr. 12, s. 12, brigda til – vyrdlaust på gamle ruttar, i «Under b.» s. 28, med fotnote i tydingi diger trestuv; Ross 1895 frå Hardanger (Ulvik, Odda) i tydingi gamalt lauvtre som har vore kappa, «kyllt» mange gonger og no er knudret og fullt av turre kvistar; hjå Halldor O. Opedal, «Hardanger-målet» 1960, s. 80 i formi rutte, frå (O.), som står for Odda; vanl. rutt i Ulvik hjå alle dei eldste og mellomgenerasjonen etter mi utspørjing hausten 1995).

ryggjakneppe, f. (Slik bryt og dregst me / i ryggjakneppa, «Under b.» s. 50, dikttittel og døme s. 49 òg; kneppe, f. er laga til kneppa, v. i tydingi leggja, fella i hop; tydingi er ryggtak, kraftprøve med rygg mot rygg i lufting og vriding; vanl. hjå alle dei eldste og dei fleste av mellomgenerasjonen i Ulvik etter mi utspørjing hausten 1995).

ryng, m. (han / hoppa i hatlekjerr / på ein ryng, «Glør –» s. 46, fotnote med tydingi rygg i lendet; Aasen 1873 frå Hardanger i tydingi bogeforma kuv, høging, t.d. på eit lok, men her i tyding 3 hjå Ross 1895 lang, låg, halvvalseforma jord- eller grusrygg, frå Voss og heile Sogn og Fjordane fylke; òg hjå Halldor O. Opedal, «Hardanger-målet» 1960, s. 80; vanl. ord hjå alle vaksne folk i Ulvik etter mi utspørjing hausten 1995).

ryte, n. (Trollet i deg – / dette stygge tunge rytet, «Dikt i utval» 1964, s. 131; digre kjemperøter rytet / fast i gamal matjord knyte’, om ein alm, «Hjeltnes» 1991, s. 7; Ross 1895 i tydingi stor, uformelig ting, frå fleire stader, Hardanger òg, og med døme derifrå: «Ait fæla R^eyte te Fura, te Staen»; Halldor O. Opedal, «Hardanger-målet» 1960, s. 80, frå (Ulv.) = Ulvik, i tydingi rylse (mann som er storbroten på vokster); sers vanl. hjå alle noko eldre folk i Ulvik, t.d. ait svE±2ra ry±2te, ait fE±2la ry±2te; mi utspørjing hausten 1995).

røvafot, m. sjå revefot.

røynd, f. (adla i oss røynd og gjerd, «For bygd og by» 1942, Nr. 11, Andre umslagsside; i «Glør –» s. 107: adla meg i røynd og gjerd; i seinare samlingar er denne lina heilt omskrivi; Og i røyndi er det –, «Norsk Hagetidend» 1943, s. 62; Aasen 1873 og Ross 1895 i tydingi røynsle, det verkelege livet, røyndom; vanl. i nynorsk litteratur).

røyrkvein, m. (Røyrkvein skjelv i osen, «Seint r.–» 48, dikttittel òg der; tydingi er høgt, stivt gras som veks i elvosen, latin Calama grostis, skriv Hauge i brev 22. mars 1994; sjå òg kvein).