K

kanning, f. (Fylg hugheilt kall og kanning, «Gula Tidend» 20. jan. 1933, s. 5, i eit omsett dikt; for ei evig livsens sanning / som kann gjeva oss vår kanning, «For bygd og by» 1942, Nr. 11, Andre umslagsside; med formene meg og mi i «Glør –» s. 107; Aasen 1873 tyding 1 det å kjennast ved, sannkjenning; jamfør kanna, v.).

kaua, v. (I kakking av båtar og kauande måsar, «Dikt i saml.» 1993, s. 302; Aasen 1873, frå Buskerud og fleire, og Norsk Ordbok II 1978 med tydingi hauka, ropa; lokka; «Um ordet er bruka slik i Hardanger, veit eg ikkje», skriv Hauge i brev 29. jan. 1994).

kimknut, m. (Frå ein kimknut i mitt hjarta, «Dikt i utval» 1964, s. 47 og «Dikt i saml.» 1993, s. 59; tydingi er knut, knute med kim, kime i, dvs. spire; opphav, etter kim eller I kime, tyding 2 Nynorskordboka 1986 overført).

kinn, n. (-augo, håret, kinni magre -, «For bygd og by» 1941, Nr. 13, s. 17; Aasen 1873 f., Norsk Ordbok II 1978 tyding 1 kvar av dei to sideflatone i andletet).

kita, v. (for de vil ståka / og stumpa sterte og kita hoka, «Glør –» s. 51; Aasen 1873 i tydingi kitla, taka i, røra ved ein kjenslevar del av kroppen so det eggjar og irriterer; Ross 1895 skriv at «I Hard. er kita kildre ved at berøre et ømfindtligt Sted (Siden), men kitla, kildre ved at krille»).

kjeldebard, n. (han [vinen] – siklar yver kjeldebard, «For bygd og by» 1941, Nr. 9, Andre umslagssida, og «Glør –» s. 29; tydingi er bard, rand, bredd på ei kjelde; sjå Aasen 1873 bard, n.)

kjeldemynne, n. (langt ute i Minnesotasjøen / nasar fiskane etter kalde kjeldemynne, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 126; tydingi er mynne, munning, opning på ei kjelde; sjå Aasen 1873 mynne, n.).

kjeng, f., kanskje m. (Dyraste dropane livet deg skjenker, du kann ikkje samla i krus eller kjeng, «For bygd og by» 1942, Nr. 18, s. 8; rim streng, m.; Aasen 1873 kjenga, f. i tydingi drikkeskål med to hald, eit på kvar side, frå Hordaland og Sogn).

kjerren, adj. (ikornen sit like kjerren / og gneg og knys, «Glør –» s. 46; Ross 1895 kjerren adj. 1. i tydingi som sit med, held, har hovudet attover, er kneisande, frå Sogn, Sunnhordland og Hardanger).

kjerte, m. (kransar og kveikte kjertar / ber du til han [steinguden], «Under b.» s. 34; Aaasen 1873 n. (?), men i Nynorskordboka 1986 m. i tydingi talgljos, fakkel).

kjos, m. (Ei stjerne i rømdi, ei rute / i nattsvart kjos, «Under b.» s. 46, og fotnote «kjos = grasteig millom bakkar el. skog»; liten skog- og busketeig, etter Marita Branstveit, Ulvik; Aasen 1873, men her hjå Ross 1895 tyding 4 frå Sunnhordland og Hardanger; i tydingi berre ein snipp av grasland, frå Voss; i tydingi liti sletta inne i skogen, etter Sigurd Sandvik, «Tillegg til Suldalsmålet» 1996, s.66).

klake, m. (kryr i klake / alt sumarjugl, «Glør –» s.48; Aasen 1873 i tydingi tunn, frosi skorpe på jordi; byrjingi til tele; sjå òg kry, v.).

-klett, m. sjå sandklett.

knea, v. (Fossen knear ned skorvi, «Seint r.–» s. 49; Aasen 1873, men her Ross 1895 tyding 2 gå med krokete kne, frå Hardanger og Jæren; her nytta overført).

knest, m. (Han [vasen] klovna utan ein knest – men stod, «For bygd og by» 1946, nr. 1.-2., s. 8, i eit omsett dikt; Ross 1895 i tydingi knett, liten smell).

knipargard, m. (I knipargard er røyken / spinken og tunn, «På Ørnet.-» s. 32; tydingi er gard der ein knipar, gniar bur, eller gard der folk er knipne, gjerrige).

knuldrut, adj. (skredebjørk / er knuldrut og krøkt, «Seint r.–» s. 34; Ross 1895 -utt i tydingi full av knuldror, ujamne kular på ei flate; Aasen 1873 knultrutt).

knysja, v. (ikornen sit like kjerren / og gneg og knys, «Glør –» s. 46; Aasen 1873, med fortid knuste, frå Hallingdal, og Ross 1895 frå Hardanger òg, i tydingi knusa, støyta, smuldra).

kollhuve, f. (Isberg –– / krynte med koll-huvor av is, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 102; Aasen 1873 -huva, i tydingi rund huve som fell tett innåt hovudet; til koll, m.)

kor, adv. (men dei [alléane] må gjeva full skugge kor soli snur, «Norsk Hagetidend» 1943, s. 64; Aasen 1873 tyding 1 korleis, på kva måte; òg 16 og 16 på kor side, same kjelda s. 63; her i tydingi kvar, sjå Nynorskordboka 1986, tyding 3 om stad).

korgje, pron. (– Ap’len og skalden er like. / Korgje vil livet svike, «Glør –» s. 124; Aasen 1873 og Ross 1895 i tydingi ein av to, nokon av delane, med nekting).

krake, m. (ser du fari kross i kraka, «Dikt i utval» 1964, s. 82, rim klaka, og fotnote med tydingi kross i krok; òg slik i «Dikt i saml.» 1993, s. 82; vendingi «ligg’e i kròss å krakje» har Sigurd Sandvik med i «Tillegg til Suldalsmålet» 1996, s.79, på langskipa; Aasen 1873, serleg tyding 4 krok, hake, søkkestein)

krape, m. (I teigrond og trø / veks bjønnbær i krapar, «Glør –» s. 39; fotnote s. 41 «Krapar: småkratt, byskje».; Aasen 1873 har krape frå Hardanger under oppslaget krampe, m. 1., i tydingi kratt, buskvokstrar; krokete tre; vanl. i Ulvik hjå vaksne folk, etter utspørjingi mi hausten 1995, t.d. i sms. bjør2ªekra±pe).

kroka, v., skrive kròka (At eg kjem utantil, trøytt og kròka, «Glør –» s. 57; Aasen 1873 i tydingi bøya seg saman, krøkja ryggen, om dyr; her då samanbøygd, krøkt).

krugg, m. (og krøkjer audmjukt / min lange krugg, «Hjeltnes» 1951, s. 30; Aasen 1873 i tydingi øvste delen av ryggen, frå Hallingdal, Ross 1895 tyding 2 krylrygg, pukkelrygg, frå fleire stader).

krusbrot, n. (Borni leikar seg med krusbrot. / Brot av ei skål dei fann, «Under b.» s. 47, òg i dikttittelen der; Aasen 1873 under krus, f. i tydingi potteskard, knuste bitar av potte, leirkar).

kry, v. (Seinhausten – kryr i klake / alt sumarjugl, «Glør –» s. 48, fotnote med tydingi sigande vatn frys til issvullar, s. 49; jamfør Aasen 1873 krya og Nynorskordboka 1986 III kry med tydingi aula, vrimla, men tyding 3 hjå Aasen ligg nok nærast, veksa opp (om vatn), stiga som ved ei oppdemming av is, kjøva, frå Nordhordland).

krydda, v. (Flaskepli, – dei har so fin krydda smak, «Hjeltnes»1971, s. 41, men i «Spør v.» s. 17 så fin –; Aasen 1873 i tydingi krydra, ha krydde i).

kryl, m. i vendingi skjota kryl (eller skjota kryl / og berre ta imot?, «Under b.» s. 32; Aasen 1873 og Ross 1895 i tydingi sterkt bøygd rygg, pukkel; vendingi her tyder då bøya ryggen sterkt, luta).

krylakjering, f. (fyrr krylakjeringi ein gong batt’n [om katten], «Glør –» s. 52, fotnote med tydingi trollkjering; eigenleg kjerring med kryl, på ryggen; formi her er bytt ut med ei stygg trollkjering i «Dikt i utval» 1964, s. 31, sameleis i «Dikt i saml.» 1993, s. 38).

kryna, v. (stein fyrst, fyrr spir / kan kryna verket, «Spør v.» s. 66; Isberg – / krynte med koll-huvor av is, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 102; Aasen 1873 tyding 1 setja krune på; til krune, f.; vanl. form i sørvestlandsk, t.d. kry±2na6 i Indre Sogn).

kula, v. i refleksivformi kulast (og kålen [skal] takast upp og kulast, «På Ørnet.-» s. 56; tydingi er leggja i runde dungar, kular (eller haugar), serleg om grønsaker, t.d. kål, nepor; setel frå Voss i arkivet åt Norsk Ordbok; òg frå Rogaland der dei «kular grønsakene ned», etter bladet «Norsk Tidend» 14. mars 1945, setel i same arkivet).

kvare, m. (som leita kvile og kvare, «Under b.» s.51; tydingi er stille, ro, laga til kvar, adj. i tydingi still, roleg, og kvara, v. i tydingi roa (seg), kvila hjå Aasen 1873, frå Austlandet).

kvein, f. (Det er ein liten topp, lik toppen på kvein, «Norsk Hagetidend» 1943, s. 62; Aasen 1873 tyding 1 tunt grasstrå; med tunne eller fine strå. «(Saaledes Agrostis, Poa og fl.)»; sjå òg røyr­kvein).

kvima, v. (Han [gartnaren] stoggar, – ser kor fivreld kvimar, «Glør –» s. 31, Insekti kvimar, «Dropar –» s. 57, svarte nattfuglar kvimar / plagsamt framfyre auga ditt, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 14; Aasen 1873 tyding 1 sviva hit og dit, gjera mange svingingar, t.d. om fuglar, frå Sunnhordland og fleire; Ross 1895 frå Hardanger òg; verbet er velkjent i Ulvik hjå vaksne folk, uttala kve±2ma eller kv¯ı2ma; mi utspørjing hausten 1995).

kvisten, adj. (de [fossekallar] – / slær ein kvisten song, «Dropar –» s. 69; Aasen 1873 i tydingi livleg, munter, frå Ryfylke; vanl. i Suldal etter Sigurd Sandvik, «Suldalsmålet» 1991, s. 166; etter Halldor O. Opedal, «Hardanger-målet» 1960, s. 63 i tydingi radleg, førtleg i arbeid; velkjent adj. i Ulvik hjå vaksne folk i tydingi snøgg i snuen, sprek og lett, mest om folk, t. d. ain kvis2t4n ka±r, ai kvis2tE jEn2ta; mi utspørjing hausten 1995).

kyle, n. (Liksom blanke kniven / skjer – / kyli upp, «Glør –» s. 121, fotnote med tydingi utvokster, svulst; Ross 1895, mellom andre frå Jæren og Sunnhordland).

kynd, f. (men bed / å verta fylgja tru, mi kynd, «På Ørnet.-» s. 57; Aasen 1873 i tydingi art, slag; oftast i sambandet jordkynd, frå B. Stift = Bjørgvin bispedøme).

kyndel, m. (med tende kyndlar, og med usløkt kyndel i hond, båe i «For bygd og by» 1945, Nr. 7, s.2; Eg lyfter ingen kyndel / og viser andre veg, «Glør –» s. 92, som vermer seg sjølv / med ein kyndel, «Seint r.–» s. 46; Aasen 1873 i tydingi brennande stikke til å lysa med, fakkel, frå Østerdalen; Ross 1895 frå Odal, Vinger, Romerike òg).

-kyrlag, n. sjå smalekyrlag.

kyrr, adj. (i den ljose kyrre natt, «For bygd og by» 1941, Nr. 13, s. 17; Or kyrre rømda, «Hjeltnes» 1941, s. 33; Aasen 1873 på kjørr i tydingi roleg, still, frå Nordland, sj. på Vestlandet (Sunnmøre, Nordhordland); gamalnorsk kyrr).

L

langebytte, n. ( – Noko skal ganga / i langbyttet, «Glør –» s. 79, fotnote s. 83 med tydingi magen; samansett med bytte, n., sjå dette ordet).

lauvast, (No det sumrast, / lidi lauvast, «Dikt i saml.» 1993, s. 255; Aasen 1873 i tydingi få lauv, verta grøn, om tre; her då om trei i ei li; sjå òg logga, v.).

lauvlogn, adj. (um lid og lauvlogn lund, «Gula Tidend» 16. aug. 1938, s. 5; Aasen 1873 logn tyding 1 still, roleg; her då logn, som gjev ly, ro for lauvet).

leista, v. (Ein svart ridar med flaksande ramnar / leista i lause lufti, «Spør v.» s. 79; Aasen 1873 tyding 1 gå slepande, eller draga føtene, og Ross 1895 tyding 3 slepa hoven).

leitt, adj. (Du spaknar og vert / so underleg leitt, «Seint r.–» s. 35, fotnote med tydingi trøytt, utkøyrd; Ross 1895 leidd, med formi leitt’e frå Hardanger og Voss òg).

lepa, v. (Trollet i deg – / – lepar mot morgonsoli, «Dikt i utval» 1964, s. 131; diktet er ikkje med i seinare samlingar; merri lepar i morgonsolæ, – i morosolæ. – (Um ein som heng truskuldig med lepane); etter K.H., førebokstavane i namnet åt mori, «Gamalt frå Ulvik» 1944, s. 53; sjå òg «Talatrosten» 1995, s. 23; Ross 1895 lepa, v., serleg tyding 2 hengja lepane, frå Østerdalen, og tyding 3 slenga med lepane; løfta lepane; grina opp, om trøytte eller brunstige dyr, serleg hestar, frå Smålenene og Vinger; Smålenene = Østfold).

lik, adj. i vendingi ser um likt, sjå ser, adj

lita, v. (du – er trygg / – / og lit tråden, «Under b.» s.59, Eitt leit du, «Seint r.–» s. 12; Aasen 1873 tyding 2 tru fullt og fast på, ha tiltru til; her brukt utan på; det kan brukast både med og utan på, skriv Hauge i brev 29. jan. 1994).

litevetta, n. (so litevetta / oske frå vengene ligg att der?, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 80; i Nynorskordboka 1986 er litevetta sett opp som adj. med tydingi litt, lite grann, og ordet er velkjent t.d. i Indre Sogn som substantiv i n., jamfør inkjevetta).

livast, v. (at marki livst, «Dikt i saml.» 1993, s. 297; Aasen 1873 liva tyding 1 gjeva livd, verna og 2 spara, verna, og Ross 1895 livast tyding 1 spara på kreftene åt kvarandre, frå Ryfylke; me skulle ha venta formi livest her, men med samandraging får me ei staving mindre).

livd, f. (Den siste livdi til Jehova, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 132; Aasen 1873 i tydingi le, ly, vern).

livd, adj., perf. part. (Utanfor kjellarmuren har katten / funne seg ei livd krå, «Spør v.» s. 18, og røtene stikk djupt / i livd mold, «Dikt i saml.» 1993, s. 308; Aasen 1873 tyding 1 verna; lun, roleg).

livgjord, f. (Isberg, utan handred, utan livgjord, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 102; Aasen 1873 i tydingi breitt belte; gjord, band, reim om livet, livreim).

ljosnæme, n. (På ljosnæme / gjet du sjeli, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 174; Aasen 1873 næme tyding 1 grep, hald, tak og 2 evne til å fata, læra; her då overført om ljos).

ljuv,adj. (til han [vinen] ljuv i dagen skin, «Glør –» s. 29, so hjarta, metta av det ljuve / spelet, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 13; Nynorskordboka 1986 i tydingi herleg; yndefull; søt, mild; gamalnorsk ljúfr; sjå òg Aasen 1873 ljuvleg).

logga, v., ei form av lauvga (Vintersnaud bjørki loggar, «Glør –» s. 126, fotnote s. 127 med tydingi grønkast, lauvast, Uppi nipa tek’e / stuvabrør te logga, «På Ørnet.-» s. 39, fotnote med tydingi spretta, lauvast; Aasen 1873 lauvga (laugga, logga), frå Nordhordland, på lauva, og lauvgast (lauggast, loggast), på lauvast, frå Sogn og Nordhordland, i tydingi få lauv, grønkast; Ross 1895 har logga frå Hardanger, på lauvga; formene lOg2ga6 og lOg2ga6st er velkjende i Indre Sogn, mest hjå eldre folk, sjå mi bok «Generasjonsskilnad i indresognsmål» 1974, s. 448; alle dei eldste og sume av mellomgenerasjonen i Ulvik kjenner godt låg2ga, t.d. ly’1jen låg2ga, om våren; mi utspørjing hausten 1995).

longo eller longe, adv. (når eg longo er burte, «Glør –» s. 10, Kvar ein vårviss songfugl til sudland er longo faren, same boki s. 44, – hev livet longo halde dom, same boki s. 101, Og eg var longo død, «Seint r.–» s. 59 og i «Norske dikt frå Edda til i dag» 1968, s. 267; Frå det longe kvorvne / til det longe nærverande, Jan Erik Vold, «Under Hauges ord» 1994, s. 385, i eit omsett dikt av Robert Bly; Aasen 1873 og Ross 1895 i tydingi for lang tid sidan, Ross tyding 2 allereie; mest vanl. långe, skriv Aasen, og no er formi longe jamstelt med longo, Nynorskordboka 1986).

lufsen, adj. (ut på ei grein / som sprikjer lang og lufsi, «Glør –» s. 46; Aasen 1873 under lufsa, v. i tydingi som har lokkar i håret, langhærd; òg stridhåra; her om rikt lauv på ei grein).

lyd, adj. (Stjerne og soleglad, / og eitt lydt rop på meg, «Dikt i umsetj.» 1992, s. 25, du ligg lyd og ålvak / og din tanke sviv um land, same boki s. 26; Aasen 1873 tyding 1 som er lett å høyra, som høyrest på lang fråstand, og 2 tilgjengeleg for lyd, som lett kan høyrast utanifrå).

lygrå, adj. (Men lygrå dimd og muskregn spår han [sniglen] godt, «Dropar –» s. 66; tydingi er grå og ly, grå og mild, lun; Aasen 1873 ly i tydingi mild, lun, litt varm, frå Jæren, Ryfylke, Hordaland og fleire stader).

-lødd, adj. sjå tunglødd.

løypa, v. (og han Hans, han løypte høy!, «Spør v.» s.65; Aasen 1873 tyding 1 setja i gang, driva, få til å laupa, glida eller renna nedover, t.d. Løypa Timber; her då få høy til å glida, renna nedover eller utfor ein bakke, eit stup, t.d. på løypestreng).